زکات در اسلامدین اسلام کامل‌ترین و برترین دین الهی است که برنامه‌ای کامل برای زندگی مادی و معنوی انسان ارایه نموده و در تمام امور، دستورات دقیق، و حکیمانه‌ای مطرح ساخته است، با دقت در احکام و مسائل شرعی و برنامه‌های جامع دین اسلام، به این نکته مهم پی می‌بریم که دین اسلام، تنها یک قسمت از زندگی انسان یا یک جنبه از نیازهای او را مورد توجه قرار نداده، بلکه با عنایت به نیازهای مختلف آدمی در طول زندگی، احکام گسترده‌ای را برای او وضع کرده است. زکات یکی از ابعاد نظام اقصادی اسلام و یکی از فروعات دین اسلام می‌باشد که در این مقاله به این موضوع همچنین به آثار و برکات آن در روایات می‌پردازیم. فهرست مندرجات۲ - واژه شناسی ۳ - اهمیت زکات ۴ - زکات در ادیان ۵ - تاثیر زکات بر جامعه اسلامی ۶ - آثار پرداخت زکات ۶.۱ - درمان بخل ۶.۲ - زیادی روزی ۶.۳ - بیمه اموال ۶.۴ - محبوبت زد خداوند ۶.۵ - تقرب به خداوند ۶.۶ - شمول رحمت خاص الهی ۶.۷ - باز شدن گره‌ها ۶.۸ - فرونشاندن غضب الهی ۶.۹ - ورود به باغ‌های الهی ۶.۱۰ - گشایش مردگان ۶.۱۱ - استجابت دعا ۶.۱۲ - حلال شدن روزی ۶.۱۳ - قبولی نماز ۶.۱۴ - پس‌انداز مطمئن ۶.۱۵ - شیرین شدن زندگی ۶.۱۶ - خواب راحت ۶.۱۷ - کمال اسلام و ایمان ۶.۱۸ - آیین پایدار ۷ - آثار نپرداختن زکات ۷.۱ - تضییع اموال ۷.۲ - اتلاف دو برابر ۷.۳ - هزینه در راه اشرار ۷.۴ - هزینه در راه گناه ۷.۵ - کمبود و قحطی ۷.۶ - محرومیت از تعمیر مراکز دینی ۷.۷ - بی‌برکتی ۷.۸ - گسترش فقر ۷.۹ - مرگ چهارپایان ۷.۱۰ - محروم شدن از رحمت ۷.۱۱ - اخراج از مسجد ۷.۱۲ - علامت نفاق ۷.۱۳ - قبول نشدن نماز و عبادات ۷.۱۴ - هم‌ردیف رباخواران ۷.۱۵ - شرک ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - کمال دین اسلامانسان برترین آفریده خدای مهربان است و برای رسیدن به کمال و سعادت در دنیا و آخرت، به برنامه‌ای کامل نیاز دارد که همه نیازهای مادّی و معنوی، روحانی و جسمانیِ زندگی‌اش را مورد توجه قرار داده و دستورات و راهنمایی‌های لازم را به او بنماید. دین اسلام نیز کامل‌ترین و برترین دین الهی است که برنامه‌ای کامل برای زندگی مادی و معنوی انسان ارایه نموده و در تمام امور، دستورات دقیق، و حکیمانه‌ای مطرح ساخته است، مثلاً: درباره رابطه فرد با خدا، نماز و روزه را واجب نموده است. در مورد وظیفه فرد نسبت به انسان‌های دیگر و چگونگی آن، امر به معروف و نهی از منکر را فریضه‌ای مهم شمرده است. در زمینه حفظ اتحاد و اجتماع امت اسلام، فریضه عبادی ـ سیاسی حج را واجب فرموده و نماز جمعه و جماعت را برای تحکیم پیوند میان مؤمنین و ارتباط جمعی آنان با پروردگار تشریع کرده است. در مورد چگونگی کسب و کار، احکام معاملات را توضیح داده و تجارت‌های حلال و حرام را مشخص کرده است. در مورد درآمدهایی که انسان‌ها کسب می‌کنند، خمس و زکات را واجب نموده و حتی صحیح بودن نماز را مشروط به این دانسته که لباس فرد نمازگزار، از پولی نباشد که خمس آن داده نشده است. بنابراین، با دقت در احکام و مسائل شرعی و برنامه‌های جامع دین اسلام، به این نکته مهم پی می‌بریم که دین اسلام، تنها یک قسمت از زندگی انسان یا یک جنبه از نیازهای او را مورد توجه قرار نداده، بلکه با عنایت به نیازهای مختلف آدمی در طول زندگی، احکام گسترده‌ای را برای او وضع کرده است. بر همگان روشن است که عمل به این احکام و برنامه‌ها، علاوه بر اهمیت توجه و اطاعت بنده نسبت به دستورات خداوند، ثمرات و دستاوردهای مختلفی هم برای او در دنیا و آخرت دارد. زکات نیز که یکی از فروعات دین اسلام می‌باشد، احکام و مسائل فراوانی دارد که بر یکایک مسلمانان لازم است در احیا و اقامه احکام آن بکوشند. کسانی هم که حکم وجوب زکات به آنها تعلق می‌گیرد، باید احکام آن را درست و دقیق بیاموزند، چرا که اگر به احکام اقتصادی اسلام (به خصوص در مورد زکات و خمس) توجه کرده و بدان عمل کنیم، آثار مثبت آنها به زودی در زندگی ما آشکار گشته و عواقب و نتایج ناشی از عدم اهتمام به این فریضه‌های اسلامی، از جامعه دینی ما دور خواهد شد. در این نوشتار، پس از بیان اهمیت زکات در اسلام و برخی از آثار پرداخت زکات و عواقب عدم پرداخت آن، به احکامی چند از زکات اشاره می‌کنیم. ۲ - واژه شناسیزکات در لغت و قرآن، به معنای «طهارت، پاکیزگی، رشد و نموّ» به کار رفته است. به نقل دانشمند بزرگ شیعه، شیخ محمدحسن نجفی (صاحب کتاب ارزشمند جواهرالکلام): «زکات عبارت است از خارج کردن قسمتی از دارایی تا بقیه آن با برکات خداوند رشد کند (و زیاد شود) و درجات صاحبش را بالا برد و مال را از حرام و صاحب آن را از صفات ناپسند، پاک گرداند». ۳ - اهمیت زکاتپیشوایان اسلام زکات را از ضروریات دین و منکر آن را کافر دانسته‌اند: روزی امام صادق (علیه‌السّلام) آداب و نحوه اخذ زکات را که در نامه ۲۵ نهج‌البلاغه نیز آمده است، از قول حضرت علی (علیه‌السّلام) نقل فرمود. سپس گریه کرد و فرمود: به خدا سوگند! حرمت‌ها را شکستند و به کتاب خدا و سنت پیامبرش عمل نکردند. امام رضا (علیه‌السّلام) فرمود: خداوند به من نعمت‌هایی داده که دائماً نگران آن هستم تا حقوقی را که خداوند نسبت به آنها بر من واجب کرده است پرداخت کنم. سؤال شد: شما نیز با آن مقام بزرگی که دارید، به خاطر تاخیر زکات از خدا می‌ترسید؟ فرمود: بله! [۳]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۴۲.
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: خداوند بر این امت چیزی را سخت‌تر از زکات واجب نکرده است و اکثر هلاکت امت‌ها به خاطر نپرداختن آن است. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) سوگند یاد کرد که: جز مشرک کسی در مورد پرداخت زکات خیانت نمی‌کند. و نیز فرمود: یا علی، ده گروه از امت من کافر می‌شوند؛ یکی از آنها کسانی‌اند که زکات نمی‌پردازند. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در آخرین خطبه خود فرمود: ای مردم! زکات اموال خود را بپردازید که هر کس زکات نپردازد، برای او نه نمازی است و نه حجی و نه جهادی. [۶]
محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۱، ص۵۰۷.
در روایات متعدد، زکات به عنوان یکی از پایه‌های دین اسلام شمرده شده است و فرموده‌اند: بنای دین اسلام بر پنج چیز استوار شده است: نماز، حج، زکات، روزه و ولایت. ۴ - زکات در ادیاناز آیات قرآن نیز به‌دست می‌آید که زکات در تمام ادیان الهی وجود داشته؛ چنان که حضرت عیسی (علیه‌السّلام) وقتی در گهواره به سخن آمد و فرمود: «وَ اَوْصانِی بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ ما دُمْتُ حَیًّا؛ خداوند مادامی که زنده هستم مرا به نماز و زکات سفارش کرده است.» حضرت موسی (علیه‌السّلام) نیز خطاب به بنی‌اسرائیل می‌فرماید: «اَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ؛ نماز را به پا داشته و زکات بپردازید.» پیامبران دیگر نیز به این امر سفارش کرده‌اند: و آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما (مردم را) هدایت می‌کردند و انجام کارهای نیک و برپاداشتن نماز و ادای زکات را به آنها وحی کردیم. ۵ - تاثیر زکات بر جامعه اسلامینکته مهم در این باره این است که نماز و زکات، دارای نقش مؤثر و ارتباطی محکم در شکل دادن به اجتماع پیشرفته اسلامی هستند و بی‌توجهی به هر یک از آنها، به ایمان و اعتقادات افراد و محتوای اسلامی جامعه و سیر تکاملی آن، آسیب جدی وارد خواهد نمود. به عنوان نمونه؛ یکی از ویژگی‌های مؤمنین حقیقی ـ که به رستگاری و سعادت می‌رسند ـ پرداخت زکات معرفی شده است: «وَ الَّذِینَ هُمْ لِلزَّکاةِ فاعِلُونَ.» آیه‌ای دیگر، دریافت و پرداخت زکات و برپاداشتن نماز را در زمره وظایف و ویژگی‌های مسئولین و مردم در حکومت دینی آورده است: «الَّذِینَ اِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْاَرْضِ اَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ.» و بالاخره در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: «وَ الْمُقِیمِینَ الصَّلاةَ وَ الْمُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ الْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ اُولئِکَ سَنُؤْتِیهِمْ اَجْراً عَظِیماً؛ به کسانی که نماز را به پا می‌دارند و زکات می‌دهند و ایمان به خدای بزرگ و قیامت دارند، پاداشی بزرگ عطا خواهیم نمود.» در کتاب‌های حدیثی، سخنان فراوانی از امامان معصوم (علیهم‌السّلام) در بیان اهمیت زکات آمده است. همچنین جالب است که بدانیم در روایات ما، برای هر چیز زکاتِ مخصوصی معرفی شده است، مثلاً: زکات علم و دانش، نشر و یاد دادن آن به دیگران و تلاش برای عمل به آن است. زکات زیبایی، حفظ عفت و آلوده نکردن خود به گناه است. زکات سلامتی بدن، کوشش در عبادت پروردگار و روزه گرفتن است. زکات قدرت، رعایت انصاف نسبت به دیگران است. زکات توانگری و دارایی، نیکی به همسایگان و صله رحم است. زکات شجاعت، جهاد در راه خدا است. ۶ - آثار پرداخت زکاتدر این جا به برخی از آثار پرداخت زکات و نیز به بعضی عواقب عدم پرداخت آن اشاره می‌کنیم: ۶.۱ - درمان بخلبخل عیبی است که عیوب دیگری را به دنبال خواهد آورد: بی‌اعتنایی به مردم، سنگدلی، عذرتراشی، دروغ پنداشتن ادعای فقراء، از دست دادن دوستان خوب، گاوصندوقی برای وارثان، تنگ گیری نسبت به خود و بستگان، سوءظن به وعده‌های خداوند، تحقیر شخصیت خود در جامعه، اعتماد کردن بر مال خود به‌جای توکل بر خدا و... گوشه‌ای از آثار بخل است. از این روست که افرادی که به فکر خودسازی و اصلاح خویشتن هستند، باید خود را از این عیب دور بدارند: «وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَاُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ و هر کس را از خوی بخل و حرص دنیا نگاه دارند آنان به حقیقت رستگاران عالم‌اند.» یکی از امامان معصوم را دیدند که از اول شب تا صبح، در حالی که مشغول طواف کعبه بود، تنها یک دعا می‌کرد و آن این بود: خدایا، مرا از بخل دور بدار. شاید مراد از آیه ۱۰۳ سوره توبه که به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) دستور می‌دهد: «خُذْ مِنْ اَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ؛ ای رسول ما تو از مؤمنان صدقات را دریافت دار تا بدان صدقات نفوس آنها را از (پلیدی و حب دنیا) پاک و پاکیزه سازی.» زکات اموال مردم را بگیر و آنان را پاک کن؛ مراد پاک کردن مردم از مرض بخل و حب دنیا باشد. امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «من ادّی الزکوة... فقد وقی من الشح؛ [۱۹]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۴۸.
هر کس زکات مال خود را بپردازد. قطعاً از بخل حفظ شده است.»بخل نادیدن بود اعواض را • • • • • شاد دارد دید درّ خوّاض را (خواض به معنای فرورونده می‌باشدو در قرآن به این معنا آمده «و کنّا نخوض مع الخائضین.) [۲۰]
مولوی بلخی، محمد، مثنوی معنوی، دفتر دوم، بیت ۸۹۶.
۶.۲ - زیادی روزیهر یک از کلمات «زکات» و «برکت» و واژه‌های مربوط به آن، ۳۲ بار در قرآن آمده است و این نشان آن است که زکات، مساوی برکت است. در قرآن می‌خوانیم: «یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ؛ خداوند(ربا) را محو می‌کند، ولی صدقات را رشد می‌دهد.» در روایات زیادی می‌خوانیم: «الزکوة تزید فی الرزق؛ [۲۲]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۵۲ و ۶۹.
زکات روزی انسان را زیاد می‌کند.»جوشش و افزونی زر در زکات • • • • • عصمت از فحشا و منکر در صلات [۲۳]
مولوی بلخی، محمد، مثنوی معنوی، دفتر ششم، بیت ۳۵۷۷.
۶.۳ - بیمه اموالامام کاظم (علیه‌السّلام) فرمود: «حصنوا اموالکم بالزکاة؛ [۲۴]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۴۹.
اموال خود را از طریق زکات بیمه کنید.»امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: اگر حق خدا را بپردازید، من ضامن هستم که اموال شما در دریا و خشکی تلف نشود. [۲۶]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۵۰.
۶.۴ - محبوبت زد خداوندامام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: محبوب‌ترین فرد نزد خداوند، سخاوتمندترین آنان است و سخاوتمندترین مردم کسی است که زکات مال خود را بدهد و از آنچه که خداوند بر مال او واجب نموده، در مورد مؤمنین بخل نکند. [۲۷]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۶۵.
پس سخا از چشم آمد نه ز دست • • • • • دید دارد کار، جز بینا نرست [۲۸]
مولوی بلخی، محمد، مثنوی معنوی، دفتر دوم، بیت ۹۰۰.
۶.۵ - تقرب به خداوندامام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «ان الزکاة جعلت مع الصلاة قرباناً لاهل الاسلام؛ [۲۹]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۳۳.
خداوند زکات را همراه با نماز، وسیله تقرب مسلمین به خود قرار داد.»۶.۶ - شمول رحمت خاص الهیدر قرآن می‌خوانیم: «وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ‌ءٍ فَسَاَکْتُبُها لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ؛ رحمت پروردگار بر هر چیزی گسترده است، ولی دریافت قطعی آن، مخصوص کسانی است که اهل تقوا و ایمان و زکات باشند.» خداوند می‌فرماید: «اِنِّی مَعَکُمْ لَئِنْ اَقَمْتُمُ الصَّلاةَ وَ آتَیْتُمُ الزَّکاةَ وَ آمَنْتُمْ بِرُسُلِی؛ اگر شما نماز را به پا دارید و زکات را پرداخت کنید و به پیامبران من ایمان آورید، قطعاً من با شما هستم.» ۶.۷ - باز شدن گرههاقرآن می‌فرماید: «فَاَمَّا مَنْ اَعْطی وَ اتَّقی وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری؛ هر کس بخششی نماید و پرهیزگار باشد و حقیقت را تصدیق نماید، ما کارهای مشکل او را آسان می‌کنیم.» ۶.۸ - فرونشاندن غضب الهیحضرت علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «الله الله فی الزکاة. فانها تطفیء غضب ربکم؛ شما را به خدا، شما را به خدا درباره زکات (دقت کنید)، که البته زکات غضب پروردگار را فرو می‌نشاند.» خداوند می‌فرماید: «اِنّی مَعَکُم لَئِنْ اَقَمْتُمُ الصَّلاةَ وَ آتَیْتُمُ الزَّکاةَ وَ آمَنْتُمْ بِرُسُلِی وَ عَزَّرْتُمُوهُمْ وَ اَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً لَاُکَفِّرَنَّ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ؛ من با شما هستم، اگر نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و به رسولان من ایمان بیاورید و آنها را یاری کنید و به خدا قرض‌الحسنه بدهید (در راه او، به نیازمندان کمک کنید)، گناهان شما را می‌پوشانم (می‌بخشم)» ۶.۹ - ورود به باغ‌های الهی«لَئِنْ اَقَمْتُمُ الصَّلاةَ وَ آتَیْتُمُ الزَّکاةَ وَ آمَنْتُمْ بِرُسُلِی وَ عَزَّرْتُمُوهُمْ وَ اَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً لَاُکَفِّرَنَّ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ لَاُدْخِلَنَّکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ فَمَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ مِنْکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبِیلِ؛ اگر نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و به رسولان من ایمان بیاورید، قطعاً شما را در باغ‌هایی از بهشت، که نهرها از زیر درختانش جاری است، وارد می‌کنم.» ۶.۱۰ - گشایش مردگانشخصی به امام صادق (علیه‌السّلام) گفت: برادرم از دنیا رفت در حالی که زکات زیادی به عهده‌اش بود. من آنها را پرداخت کردم. امام فرمود: با این عمل مشکل او برطرف می‌شود. [۳۶]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۲۲۳.
۶.۱۱ - استجابت دعادر روایتی می‌خوانیم: هر کس می‌خواهد دعای او مستجاب شود، لقمه خود را حلال کند و یکی از راه‌های حلال کردن لقمه، پرداخت حق خدا ( خمس و زکات) است. ۶.۱۲ - حلال شدن روزیامام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «فادّوا الی اللهِ حقَّ ما رزقکم یطیب الله لکم بقیَّته؛ [۳۷]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۵۳.
اگر حق آن چه را که خداوند رزق شما قرار داده بپردازید، باقیمانده آن برای شما طیب و حلال است.»۶.۱۳ - قبولی نمازپیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «زَکّوا اموالکم تقبل صلاتکم؛ [۳۸]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۲۹.
زکات اموال خود را بپردازید تا نمازتان قبول شود.»۶.۱۴ - پس‌انداز مطمئنخداوند در قرآن می‌فرماید: «وَ اَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِاَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ اِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ؛ نماز را به پا دارید و زکات را بپردازید. آنچه از عمل خیر که برای خودتان از پیش فرستاده‌اید، نزد خداوند خواهید دید. به‌درستی که خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است.» و نیز می‌فرماید: «وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَلِاَنْفُسِکُمْ؛ آنچه که انفاق کنید برای خود شماست.» و یا می‌فرماید: «وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ یُوَفَّ اِلَیْکُمْ وَ اَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ؛ و آنچه که انفاق می‌کنید به شما باز می‌گردد و به شما ظلم نمی‌شود.» چون زکات در حقیقت ذخیره قیامت انسان است، در حقیقت، مالی فانی با پرداخت زکات ابعادی جاودانه پیدا می‌کند. کامیابی‌های احتمالی و موقت و پردردسر دنیا را می‌توان از طریق پرداخت زکات به کامیابی‌های قطعی و دائمی و بی‌دردسر تبدیل نمود. گر بریزد برگ‌های این چنار • • • • • برگ بی برگیش بخشد کردگار گر نماند از جود در دست تو مال • • • • • کی کند فضل الاهت پایمال؟ هر که کارد گردد انبارش تهی • • • • • لیک‌اندر مزرعه باشد بهی. [۴۲]
مولوی بلخی، محمد، مثنوی معنوی، دفتر اول، بیت ۴۲-۲۲۳۷.
۶.۱۵ - شیرین شدن زندگیامام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: اگر مردم حقوق خود را ادا کنند، قطعاً در زندگیِ شرینی به سر خواهند برد. [۴۳]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۷۰.
۶.۱۶ - خواب راحتبه امام گفتند فلانی در خواب به مشکلات و ناگواری‌هایی بر می‌خورد؟! امام فرمود: این به خاطر آن است که زکات خود را در راه صحیح مصرف نمی‌کند. [۴۴]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۲۷۳.
۶.۱۷ - کمال اسلام و ایمانپرداخت زکات نشانه بی‌نقص بودن و کمال اسلام و ایمان است. «تمام اسلامکم اداء الزکاة» «... سبعة من کنّ فیه فقد استکمل حقیقة الایمان... و ادّی زکاة ماله...؛ [۴۶]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۴۵.
... هفت چیز است که اگر در کسی باشند حقیقت ایمان در او کامل شده... و پرداختن زکات مالش...»پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) و حضرت علی (علیه‌السّلام) فرمود: علامت و نشانه مؤمنان و شیعیان ما سه چیز است: نماز، روزه، زکات. [۴۷]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۳۵.
۶.۱۸ - آیین پایداردر سوره بینه، پس از آن که نام نماز و زکات را می‌برد می‌فرماید: «وَ ما اُمِرُوا اِلاَّ لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفاءَ وَ یُقِیمُوا الصَّلاةَ وَ یُؤْتُوا الزَّکاةَ وَ ذلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ؛ و به آنها دستوری داده نشده بود جز اینکه خدا را بپرستند در حالی که دین خود را برای او خالص کنند (و از شرک به توحید باز گردند) و نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند و این است آیین مستقیم و پایدار.» ۷ - آثار نپرداختن زکاتهمچنین در آیات و روایات برای نپرداختن زکات پی‌آمدهایی ذکرشده است. ۷.۱ - تضییع اموالامام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «ما ضاع مال فی برّ و لا بحر الا بتضییع الزکاة؛ هیچ مالی در خشکی یا دریا ضایع و تلف نمی‌شود، مگر به خاطر آن که زکات آن پرداخت نشده باشد. آن حضرت در حدیث دیگری فرمودند: «حصّنوا اموالکم بالزکوة و انا ضامن لکل ما یتوی فی برّ او بحر بعد اداء حق الله فیه من التلف؛ اموال خود را از طریق پرداخت زکات بیمه کنید. اگر بعد از پرداختن زکات مالی تلف شد، من ضامن آن هستم.» از رسول گرامی اسلام نقل شده است که: بندگان خدا هیچ شبی را به صبح نمی‌رسانند مگر اینکه دو فرشته فرود آمده و یکی می‌گوید: خدایا به انفاق کنندگان پاداش و بدل ده و دیگری می‌گوید: خدایا مال بخیلان را تلف کن. [۵۲]
فروزان فر، بدیع‌الزمان، احادیث معنوی، ص۲۲.
[۵۵]
مولوی بلخی، محمد، مثنوی معنوی دفتر دوم، بیت ۱-۳۸۰.
گفت پیغمبر که دائم بهر پند • • • • • دو فرشته خوش منادی می‌کنند. کای خدایا منفقان را سیر دار • • • • هر دِرَمشان را عوض ده صد هزار ای خدایا ممسکان را در جهان • • • • • تو مده الا زیان اندر زیان. [۵۷]
مولوی بلخی، محمد، مثنوی معنوی، دفتر دوم بیت ۱-۳۸۰.
۷.۲ - اتلاف دو برابردر روایات می‌خوانیم: «من منع حقا لله عزّ و جلّ انفق فی باطل مثلیه؛ کسی که حق خدا را نپردازد و در راه حق مال خود را صرف نکند، دو برابر آن مقدار را در راه باطل صرف خواهد کرد.» ۷.۳ - هزینه در راه اشراررسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «من منع ماله من الاخیار اختیارا صرّف الله ماله فی الاشرار اضطراراً؛ کسی که مال خود را اختیاراً از مصرف در راه خوبان بازدارد، خداوند مال او رادر راه اشرار با اجبار صرف خواهد نمود.» ۷.۴ - هزینه در راه گناهامام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «و اعلم انّه من لم ینفق فی طاعة الله ابتلی بان ینفق فی معصیة الله و من لم یمش فی حاجة ولی الله ابتلی بان یمشی فی حاجة عدوالله؛ [۶۰]
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۶، ص۲۵.
آگاه باشید! کسی که مال خود را در راه اطاعت خداوند صرف نکند، به هزینه کردن آن در راه معصیت خداوند گرفتار می‌شود و هر کس در حل مشکلات ولیّ خدا گامی برندارد، خداوند او را به تلاش و حرکت در راه حلّ مشکلات دشمن خدا گرفتار می‌کند.»۷.۵ - کمبود و قحطیرسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «لاتزال امتی بخیر ما تحابوا و اقاموا الصلوة و اتوا الزکاة فاذا لم یفعلوا ذلک ابتلوا بالقحط و السنین؛ [۶۲]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۴۸.
امت من مادامی که یکدیگر را دوست بدارند و اهل نماز و زکات باشند در خیر و سعادت به سر می‌برند، ولی اگر این گونه نباشند، گرفتار قحطی می‌شوند.»۷.۶ - محرومیت از تعمیر مراکز دینیدر سوره توبه می‌خوانیم که: تعمیر و آباد کردن مساجد تنها سزاوار کسانی است که به خدا و روز قیامت ایمان آورده و نماز را به پا دارند و زکات مال خود بدهند و از غیر خدا نترسند آنها امیدوار باشند که از هدایت یافتگان راه خدا هستند. ۷.۷ - بیبرکتیرسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «اذا منعت الزکاة منعت الارض برکاتها؛ [۶۴]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۵۲.
هرگاه زکات پرداخت نشود، زمین برکات خود را از مردم باز می‌دارد.»ابر ناید از پی منع زکات • • • • • وز زنا افتد وبا‌اندر جهات و در حدیث دیگری می‌خوانیم: اگر توانگران زکات مال خود را نپردازند، خداوند باران رحمت خود را از مردم باز می‌دارد. [۶۵]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۵۲.
در حدیث دیگری از امام باقر (علیه‌السّلام) می‌خوانیم: اگر زکات پرداخت نشود، برکت از کشاورزی و میوه‌ها و معادن برداشته می‌شود. ۷.۸ - گسترش فقر«اذا منعت الزکاة ظهرت الحاجة؛ [۶۷]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۵۸.
هرگاه مردم زکات ندهند، نیاز مردم آشکار می‌گردد. «اذا منعت الزکاة ساءت حال الفقیر و الغَنیّ؛ [۶۸]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۴۳.
هرگاه مردم زکات ندهند، حال فقرا و ثروتمندان بد می‌شود.»۷.۹ - مرگ چهارپایانامام رضا (علیه‌السّلام) فرمود: «اذا حبست الزکاة ماتت المواشی؛ هرگاه زکات پرداخت نشود، چهارپایان می‌میرند.» ۷.۱۰ - محروم شدن از رحمتامام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: کسی که حق خداوند را از مالش نپردازد، سزاوار است خداوند رحمت خود را از او دریغ کند. [۷۰]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۵۷.
۷.۱۱ - اخراج از مسجدامام باقر (علیه‌السّلام) فرمود: روزی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) وارد مسجد شدند و با جمله «قم یا فلان، قم یا فلان، قم یا فلان»، پنج نفر را از مسجد اخراج کردند و فرمودند: شما که زکات نمی‌دهید از مسجد بیرون بروید. [۷۱]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۳۱.
آری، نمازگزار واقعی بخیل نیست: «اِذا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعاً اِلاَّ الْمُصَلِّینَ؛ و چون مال و دولتی به او رو کند (بخل ورزد و) منع ( احسان) نماید مگر نماز گزاران حقیقی.» ۷.۱۲ - علامت نفاقآیه ۶۷ سوره توبه که سیمای منافقان را بیان می‌کند، می‌فرماید: «الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ یَاْمُرُونَ بِالْمُنْکَرِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَ یَقْبِضُونَ اَیْدِیَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ؛ آنان همدیگر را به منکر دعوت و از معروف بازداشته و دست خود را از کمک به دیگران باز می‌دارند و (این گونه) خدا را فراموش می‌کنند. خداوند نیز با آنان چون فراموش شدگان رفتار می‌کند.» ۷.۱۳ - قبول نشدن نماز و عباداتدر روایات می‌خوانیم: «ایّها الناس ادّوا زکاة اموالکم فمن لا یزکّی لا صلوة له و من لا صلوة له لا دین له و من لا دین له لا حج و لا جهاد له؛ قبولی تمام اعمال، وابسته به قبولی نماز است و قبولی نماز وابسته به پرداخت زکات.» امام رضا (علیه‌السّلام) فرمود: خداوند نماز و زکات را همتا و مقرون یکدیگر قرار داده و نماز بی زکات پذیرفته نیست. [۷۵]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۳۰ و ۳۳.
حضرت موسی (علیه‌السّلام) جوانی را دید که نماز با حالی می‌خواند، به خداوند گفت: چه نماز زیبایی دارد! به او وحی شد که نماز او زیباست، ولی این جوان بخیل است و زکات نمی‌پردازد و تا زمانی که زکات ندهد، نمازش قبول نیست. [۷۶]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۳۰ و ۳۳.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: نماز کسی که زکات نمی‌پردازد، هم چون لباس کهنه‌ای درهم پیچیده و به صورت او پرتاب می‌شود. [۷۷]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۳۳.
۷.۱۴ - هم‌ردیف رباخوارانحضرت علی (علیه‌السّلام) فرمود: «مانع الزکاة کآکل الربا؛ [۷۸]
معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعه، ج۹، ص۶۳.
کسی که زکات ندهد، همچون رباخوار است.»پرداخت نکردن زکات، نوعی سرقت است. در حدیث می‌خوانیم: سه نوع سارق و دزد داریم: یکی از آنان کسی است که زکات نمی‌دهد. ۷.۱۵ - شرکامیر مومنان (علیه‌السّلام) از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) چنین نقل می‌کنند: «ما خان الله احد شیئاً من زکاة ماله الا مشرک بالله؛ نپرداختن زکات، خیانت و شرک به خداوند است.» ۸ - پانویس
۹ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «زکات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۵/۱۵. رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|